პარასკევი, 2024-12-27, 11:12 AM
მოგესალმები სტუმარი | RSS

"რაღაცნაირი" ბრუნდება, წრწოდეთ მემკვიდრის მტრებო!

მთავარი » » ბირთვული ენერგია – კომფორტი და საფრთხე

9:06 PM ბირთვული ენერგია – კომფორტი და საფრთხე
ბუნების შემეცნებას თან სდევს (ან მის პარალელურად მიმდინარეობს) სოციალური პროცესი, რომელიც გულისხმობს ბუნების კანონების გამოყენებას საზოგადოების ან ადამიანთა ჯგუფის ცხოვრების გასაუმჯობესებლად. მე-18 საუკუნეში ამ პროცესს მოჰყვა ინდუსტრიული რევოლუცია, რომლის შემდეგად ადამიანთა ნაწილის ცხოვრება გახდა უფრო კომფორტული, რიგი ქვეყნების გავლენა მსოფლიოში გაიზარდა. მე-19 საუკუნეში მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ზოგიერთი ნივთიერება ასხივებს ენერგიას. მე-20 საუკუნეში მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ნივთიერების ბირთვიდან შეიძლება გამოიყოს ენერგია. ბირთვული ენერგიების შესწავლამ ხელი შეუწყო ამ ენერგიის როგორც მშვიდობიანი, ისე სამხედრო მიზნებით გამოყენებას. ბირთვული ენერგია, მისი კონტროლისა და სწორად გამოყენების შემთხვევაში, შეიძლება აღმოჩნდეს სასარგებლო, სხვა შემთხვევაში ბირთვულმა ენერგიამ შეიძლება მოიტანოს დიდი ზიანი. ფრანგმა მეცნიერმა ანრი ბეკკერელმა, რომელიც იკვლევდა ფლოურესცენციას (ნივთიერების უნარს, გამოასხივოს მას შემდეგ, რაც თვითონ მიიღებს დასხივებას), აღმოაჩინა, რომ ურანი ტოვებს კვალს საცდელ ფირფიტაზე მაშინაც კი, როდესაც თვითონ არ განიცდის დასხივებას. ბეკკერელმა ამ გამოსხივებას ურანის სხივები უწოდა. ურანის გამოსხივების შესწავლა გააგრძელეს მარია კლადოვსკა-კიურიმ და მისმა მეუღლემ პიერ კიურიმ. მარია კიურიმ ნივთიერების თავისთავად გამოსხივების მოვლენას რადიოაქტივობა უწოდა. ნივთიერებებს, რომლებიც ხასიათდებიან თავისთავადი რადიოაქტივობით, რადიოაქტიური ნივთიერებები ეწოდება. მოვლენას, რომლის დროსაც ნივთიერება გარე გავლენის გარეშე ასხივებს, სპონტანური რადიოაქტივობა ეწოდება. ზოგიერთი ნივთიერება ამჟღავნებს რადიოაქტიურ თვისებას მაშინ, როდესაც განიცდის დასხივებას. ამ მოვლენას ხელოვნური რადიოაქტივობა ეწოდება. ურანის გარდა, მარია კიურიმ აღმოაჩინა სხვა რადიოაქტიური ნივთიერებები, მაგალითად, პოლონიუმი (ამ ნივთიერებას მარია კიურიმ თავისი სამშობლოს -პოლონეთის პატივსაცემად უწოდა პოლონიუმი). რადიოაქტივობის შესწავლისთვის პიერ და მარია კიურებმა, ანრი ბეკკერელთან ერთად, ნობელის პრემია მიიღეს. ჯაჭვური რეაქცია ბრიტანელმა მეცნიერმა ერნესტ რეზერფორდმა ექსპერიმენტულად, რადიოაქტივობის გამოყენებით, შეისწავლა ატომის სტრუქტურა და წარმოადგინა ატომის მოდელი – ბირთვი და მის გარშემო მოძრავი ელექტრონები. თავის მხრივ, ბირთვი შედგება დადებითად დამუხტული პროტონებისა და ნეიტრალური ნეიტრონებისგან. რეზერფორდმა ასევე დაადგინა, რომ რადიოაქტივობისას შეიძლება დაკვირვება სამი ტიპის გამოსხივებაზე: ალფა გამოსხივება (სხივდება ჰელიუმი – ორი პროტონისა და ორი ნეიტრონისგან შემდგარი ელემენტი), ბეტა გამოსხივება (სხივდება ელექტრონი ან პოზიტრონი), გამა გამოსხივება (მაღალი ენერგიის ელექტრომაგნიტური გამოსხივება). რეაქტორ ფუკუშიიმას მოდელი ბირთვში პროტონების რაოდენობა განსაზღვრავს ელექტრონების რაოდენობას ატომში, რაც, თავის მხრივ, განსაზღვრავს ნივთიერების ქიმიურ თვისებებს. მაგალითად, ვერცხლისწყლის ატომის ბირთვი შეიცავს 80 პროტონს, ხოლო ოქროს ატომის ბირთვი – 79 პროტონს. ატომის ბირთვში პროტონებისა და ნეიტრონების რაოდენობა გავლენას ახდენს ბირთვულ პროცესებზე. მაგალითად, რადიოაქტიობის ბუნება დაკავშირებულია ბირთვის სტრუქტურასთან. ელემენტებს, რომელთაც ბირთვში პროტონების ერთნაირი რაოდენობა აქვთ, იზოტოპები ეწოდებათ. იზოტოპები განსხვავდებიან ნეიტრონების რაოდენობით. როგორც აღვნიშნეთ, პროტონები დადებითად დამუხტული ნაწილაკებია. შესაბამისად, როგორც ერთი ნიშნის ელექტრული მუხტის მატარებლები, ისინი განიზიდავენ ერთმანეთს ელექტრული ურთიერთქმედების გამო, მაგრამ პროტონებს ბირთვში აკავებს ბირთვული – ძლიერი ურთიერთქმედება. ბირთვული ურთიერთქმედების გამო არსებობს ენერგია – ბმის ენერგია. ეს ენერგია ახასიათებს, თუ რამდენად ძლიერია ბირთვში ელემენტებს შორის კავშირი, ესე იგი, რამდენად სტაბილურია ბირთვი. ყველაზე სტაბილურია “რკინის ჯგუფის” ელემენტები, რომლებიც ხასიათდებიან დიდი ბმის ენერგიით. რადიოაქტივობა გამოწვეულია იმით, რომ ნაკლებად სტაბილური ელემენტების აღგზნებულ მდგომარეობაში მყოფი ბირთვები “ცდილობენ” შეიმცირონ ენერგია და გახდნენ მეტად სტაბილურები. ამ დროს ისინი ასხივებენ ენერგიას ზემოთ ჩამოთვლილი სამი სხვადასხვა გზით. ალფა გამოსხივებისას იცვლება ბირთვის ტიპიც (ამ დროს სხივდება პროტონიც, რაც იმას ნიშნავს, რომ იცვლება ელემენტის ტიპი). ერთი და იგივე იზოტოპის სტაბილურობას განსაზღვრავს ნეიტრონების რაოდენობა ბირთვში. რადიოაქტივობისას გამოყოფილი ენერგიის წყარო არის ბირთვში თავმოყრილი მასა და ენერგია. აინშტაინის ცნობილი ფორმულის E=mc2 (E – ენერგია, m – მასა, c – სინათლის სიჩქარე) თანახმად, ენერგია და მასა ეკვივალენტურია. ესე იგი, ნებისმიერი მასიური სხეული შეიძლება იყოს ენერგიის წყარო და პირიქით, სხვადასხვა სახის ენერგიამ შეიძლება წარმოქმნას მასა. მაგალითად, ატომის ბირთვში ბირთვის მასა ნაკლებია ბირთვის შემადგენელი ნეიტრონებისა და პროტონების მასების ჯამზე. ეს იმით აიხსნება, რომ პროტონებისა და ნეიტრონების მასის ნაწილი გარდაიქმნება ბმის ენერგიად. რეზერფორდის გერმანელმა მოსწავლემ, ოტო ჰანმა, განაგრძო რადიოაქტიურობის შესწავლა თავის კოლეგასთან ლიზა მეიტნერთან ერთად. მათ აინტერესებდათ, შესაძლებელია თუ არა ატომის ბირთვის გახლეჩა. ჰანისა და მეიტნერის თანამშრომლობა შეფერხდა მას შემდეგ, რაც გერმანიის ხელისუფლებაში ნაცისტები მოვიდნენ. მეიტნერი ებრაული წარმოშობის იყო, ამიტომ იძულებული გახდა დაეტოვებინა გერმანია. ჰანი დაეხმარა კოლეგას, რომ შვედეთში გადასულიყო. ოტო ჰანი განაგრძობდა ექპერიმენტებს რადიოაქტიურ ნივთიერებებზე. ამასთან, ის ექსპერიმენტების შედეგებს აცნობებდა მეიტნერს. ჰანი ურანის ატომს ბომბავდა ნეიტრონებით. ის მოელოდა, რომ ნეიტრონები ურანს ნაკლებად სტაბილურს გახდიდა და ურანი დაიწყებდა რადიოაქტიურ გამოსხივებას, რომ ნეიტრონებით ურანის დაბომბვის შემდეგ ურანი გამოასხივებდა ოთხ პროტონს, ოთხ ნეიტრონს და მიიღებდა რადიუმს, მაგრამ ექსპერიმენტის შედეგად მიიღო ბარიუმი, რომლის მასა ურანის მასაზე ორჯერ ნაკლებია. ჰანმა ეს “უცნაური” შედეგი აცნობა მეიტნერს. მეიტნერმა, თავის ნათესავთან, ოტო ფრიშთან დისკუსიის შემდეგ, ამ მოვლენას ასეთი ახსნა მოუძებნა: ურანის ბირთვი ნეიტრონის დამატების შემდეგ ხდება არასტაბილური და დეფორმირდება – იწელება. ამ დროს ბირთვის პროტონებს შორის მანძილი იზრდება, ამის გამო იკლებს ბირთვული ურთიერთქმედების ძალა და ის ვეღარ აკავებს პროტონებს, რომლებიც განიზიდებიან ელექტრული ურთიერთქმედების გამო. რადგან ბირთვული ურთიერთქმედების ძალა ნაკლებია ელექტრული განზიდვის ძალაზე, ბირთვი იხლიჩება ორ ტოლ ნაწილად. ჰანმა ბირთვის გახლეჩის აღმოჩენისთვის ნობელის პრემია მიიღო. ურანის ბირთვის დაშლისას, გამოსხივების ენერგიის გარდა, გამოიყოფა ნეიტრონები. ისინი ეჯახებიან სხვა ბირთვებს, იწვევენ მათ არასტაბილურობას და ბირთვები იშლება, გამოიყოფა ნეიტრონები და გამოსხივება. ამ პროცესს ჯაჭვური რეაქცია ეწოდება. თუ მძიმე ბირთვის უფრო მსუბუქ ბირთვად დაშლისას ნეიტრონების მზარდი რაოდენობა გამოიყოფა, ამბობენ, რომ მიმდინარეობს ე.წ. უკონტროლო ჯაჭვური რეაქცია. კონტროლირებადი ჯაჭვური რეაქციისთვის საჭიროა ნეიტრონების რაოდენობის კონტროლი. თუ ბირთვი ნელა იშლება, ყოველ ეტაპზე თავისუფლდება ერთი ნეიტრონი. მაშინ პროცესი კონტროლირებადია. პირველი კონტროლირებადი ჯაჭვური რეაქცია 1942 წელს განახორციელა ენრიკო ფერმიმ. ბირთვის გახლეჩის შესაძლებლობა აღმოჩენილი იყო 1938 წელს. პირველი კონტროლირებადი ჯაჭვური რეაქცია განხორციელდა 1942 წელს. ბირთვული ენერგიის კვლევის პროცესი დაემთხვა მეორე მსოფლიო ომის პერიოდს. ამ გარემოებამ განაპირობა, ის რომ ომში ჩართულმა სახელმწიფოებმა გადაწყვიტეს ბირთვული ენერგიის სამხედრო მიზნებით გამოყენება. აშშ-მ პირველმა შექმნა ბირთვული იარაღი. ამ გარემოებამ მოკავშირეების სასარგებლოდ გადაწყვიტა ომის ბედი და ამავე დროს ბირთვული იარაღის გამოყენებას მოჰყვა ტრაგედია ჰიროსიმასა და ნაგასაკიში. ჰიროსიმას და ნაგასაკის ტრაგედიის შემდეგ ბევრი მეცნიერი, რომელიც მონაწილეობდა ბირთვული პროცესების შესწავლაში, გამოვიდა ბირთვული ენერგიის სამხედრო მიზნებით გამოყენების წინააღმდეგ. მსოფლიოში დაიწყო ბირთვული ენერგიის გამოყენება მშვიდობიანი მიზნებისთვის. 1956 წელს ბრიტანეთში აშენდა პირველი სამრეწველო ბირთვული ელექტროსადგური. ბირთვულ ელექტროსადგურში ჯაჭვური რეაქციისას გამოყოფილი ენერგიის საშუალებით ცხელდება და შემდეგ ორთქლდება წყალი. წყლის ორთქლის ენერგია ატრიალებს ტურბინას. თავის მხრივ, ტურბინის ტრიალისას, ისევე როგორც ჰიდროელექტროსადგურებში, გამომუშავდება ელექტროენერგია. ბირთვულ რეაქტორებში ხორციელდება ჯაჭვური რეაქციის კონტროლი. ჯაჭვური რეაქციისას ნეიტრონების რაოდენობა კონტროლდება რადიოაქტიურ ნივთიერებაში ნეიტრონების შთამნთქმელების მოთავსებით. რეაქტორის მიმდებარე ტერიტორიის დაცვის მიზნით, რეაქტორის აქტიური ნაწილი დაფარულია რამდენიმე მეტრი სისქის ბეტონის კედლებით, რომელთაც აქვთ ტყვიის ფანჯრები. რეაქტორზე ავარიამ შეიძლება გამოიწვიოს ჯაჭვურ რეაქციაზე კონტროლის დაკარგვა. ამ დროს შეიძლება მზარდი ენერგია უკონტროლოდ გამოიყოს. გამოყოფილმა დიდმა ენერგიამ შეიძლება ჯერ დააზიანოს რეაქტორი, შემდეგ რეაქტორიდან გამოჟონილმა გამოსხივებამ – ენერგიამ უარყოფითად იმოქმედოს ცოცხალ და არაცოცხალ ბუნებაზე. მნიშვნელოვანია ბირთვულ რეაქტორზე არსებობდეს უსაფრთხოების სანდო სისტემა. ერთ-ერთი პირველი ავარია ბირთვულ რეაქტორზე მოხდა 1979 წელს აშშ-ს ქალაქ ჰარისბერგში. საბედნიეროდ, ამ შემთხვევაში უსაფრთხოების სისტემამ იმუშავა. 1986 წელს მასშტაბური კატასტროფა გამოიწვია ჩერნობილის ბირთვულ სადგურზე მომხდარმა ავარიამ. სადგურის პერსონალი ატარებდა ექსპერიმენტებს რეაქტორზე. იმ მიზნით, რომ ექსპერიმენტი არ შეფერხებულიყო, მაშინაც კი, როცა რეაქციის პარამეტრები შესაბამისობაში არ იყო უსაფრთხოების მოთხოვნებთან, გამორთეს უსაფრთხოების სისტემა. ჯაჭვური რეაქციისას გამოყოფილმა საჭიროზე მეტმა ენერგიამ ჯერ დააზიანა ნეიტრონთა შთამნთქმელები, მათი დეფორმაციის გამო შეუძლებელი გახდა მოძრაობა (ჩანაცვლება საღი მასალით) და, შესაბამისად, შეუძლებელი გახდა ნეიტრონების რაოდენობის რეგულირება. იმის გამო, რომ უსაფრთხოების სისტემა გათიშული იყო, ჯაჭვური რეაქცია უკონტროლო გახდა, გამოყოფილმა ენერგიამ გამოიწვია აფეთქება რეაქტორზე და გამოჟონილმა გამოსხივებამ დიდი ზიანი მოუტანა ჩერნობილის მოსახლეობას. ჩერნობილის ავარიის დროს წარმოქმნილი რადიოაქტიური ღრუბელი გასცდა უკრაინის საზღვრებს. 2011 წლის მარტში იაპონიაში მომხდარმა მიწისძვრამ გამოიწვია ავარია ბირთვულ რეაქტორზე. მიწისძვრისას რეაქტორზე ამუშავდა უსაფრთხოების სისტემა და რეაქტორი ავტომატურად გაითიშა. ნეიტრონების შთამნთქმელები ავტომატურად მოთავსდა რადიოაქტიურ ნივთიერებაში და ჯაჭვური რეაქცია შეწყდა. მას შემდეგ, რაც ბირთვული რეაქცია შეწყდა, საჭირო იყო გაცივების სისტემის ამუშავება. ამისთვის კი რეაქტორს ენერგია გარედან უნდა მისწოდებოდა. მიწისძვრამ დააზიანა ენერგიის გარე წყარო, რომელსაც უნდა აემუშავებინა გაცივების სისტემა. ენერგიის გარე წყაროს დაზიანების შემდეგ ავტომატურად ამუშავდა დიზელის გენერატორები, რომლებიც ენერგიას აწვდიდა გაცივების სისტემას. დიზელის გენერატორები დააზიანა ცუნამიმ. დიზელის გენერატორების დაზიანების შემდეგ ამუშავდა ელემენტები, რომლებიც მოთავსებულია რეაქტორის შიდა ნაწილში. ელემენტებს შეეძლოთ მიეწოდებინათ ელექტროენერგია მაცივრისთვის 8 საათის განმავლობაში. 8 საათის შემდეგ ფუკუშიმას გაცივება დაიწყო სათანადოდ გაწვრთვნილმა პერსონალმა. საერთოდ, საჭიროა რეაქტორის ისე გაცივება, რომ არ დაზიანდეს ნეიტრონების შთამნთქმელები და არ დაიწყოს (განახლდეს) უკონტროლო ჯაჭვური რეაქცია. ძლიერმა რადიოაქტიურმა გამოსხივებამ შეიძლება ცუდი გავლენა მოახდინოს ცოცხალ და არაცოცხალ ბუნებაზე, გამოიწვიოს გენური გადაგვარება, ძლიერი გამოსხივების შემთხვევაში კი კიბოს რისკი გამოსხივების სიძლიერის პროპორციულია. დროთა განმავლობაში რადიოაქტიური ნივთიერების გამოსხივების ინტენსივობა კლებულობს. დროს, რომლის განმავლობაში გამოსხივების ინტენსივობა ორჯერ იკლებს, ნახევარდაშლის პერიოდი ეწოდება. სხვადასხვა ნივთიერებას ნახევარდაშლის სხვადასხვა პერიოდი ახასიათებს. ე.წ. ნახშირბადის მეთოდი, რომელიც გამოიყენება დედამიწის შრეებში მოძიებული ნივთების ასაკის დასადგენად, ეფუძნება რადიოაქტიური ნივთიერების გამოსხივების ინტენსივობის კლებას დროთა განმავლობაში. დედამიწის ატმოსფეროს კოსმოსური სხივებით დაბომბვისას წარმოიქმნა რადიოაქტიური ნივთიერება ნახშირბადი 14. ნახშირბადი 14-ის ნახევარდაშლის პერიოდია 5730 წელი. ამ ნივთიერებამ შეაღწია დედამიწის შრეებში და შემდეგ ცოცხალ ორგანიზმებში. იმის მიხედვით, თუ როგორია დედამიწის შრეში აღმოჩენილი ნივთის ნახშირბადის შემცველი გამოსხივების ინტენსივობა, დგინდება, თუ როდის დაიწყო მან გამოსხივება, ანუ რამდენი წლისაა ნივთი. მაგალითად, რადიოაქტიური ნივთიერებები გამოიყენება უსაფრთხოების გასასვლელების მისათითებელ ნიშნებზე (ნიშნები შესამჩნევი უნდა იყოს იმ შემთხვევაში, როცა მათ გარე წყაროდან არ მიეწოდებათ ენერგია). ზოგიერთი მეცნიერი ვარაუდობს, რომ მცირე ინტენსივობის გამოსხივება შეიძლება არ იყოს მავნე. რადიოაქტივობის აღმოჩენისას რადიოაქტიური ნივთიერებები გამოიყენებოდა კიბოს სამკურნალოდ. მეცნიერთა ერთმა ჯგუფმა გამოიკვლია ჩერნობილის ტყეში მობინადრე ცხოველები. ამ მეცნიერთა ჯგუფის დასკვნების თანახმად, “ჩერნობილელი” ცხოველების გენები არ განსხვავდებიან იგივე სახეობის სხვაგან მობინადრე ცხოველების გენებისგან. რადიოაქტივობა გამოიყენება უჯრედოვანი და გენური სტრუქტურის შესასწავლად. ადამიანი ყოველდრიურად იღებს დასხივებას გარკვეული დოზით. თვითმფრინავით მგზავრობისას ადამიანის მიერ მიღებული გამოსხივების დოზა მატულობს ჩვეულებრივთან შედარებით, რადგან საფრენ სიმაღლეზე ატმოსფერო ვერ ასუსტებს კოსმოსური სხივების გამო არსებულ გამოსხივებას. ბირთვული ჯაჭვური რეაქციებისას გამოყოფილი ენერგია სახიფათო რომ არ აღმოჩნდეს, საჭიროა რეაქტორების კარგი მართვა და გამართული, უსაფრთხოების სანდო სისტემა. ბირთვული ენერგია შეიძლება გამოიყოს რკინის ჯგუფის ელემენტებზე მსუბუქი ელემენტების ბირთვების შეერთებისას – მსუბუქ ბირთვებზე უფრო მდგრადი ბირთვის მიღებისას. რადგან ბირთვებს ერთნაირი ნიშნის ელექტრული მუხტი აქვთ, იმისთვის, რომ განხორციელდეს მათი სინთეზი, საჭიროა ისინი ერთმანეთს მიუახლოვდნენ ისეთ მანძილზე, რომელზეც ბირთვული ურთიერთქმედების ძალა გადააჭარბებს ელექტრული განზიდვის ძალას. იმისთვის, რომ ბირთვებმა დაძლიონ ელექტრული განზიდვა და ახლოს მივიდნენ ერთმანეთთან, მათ უნდა ჰქონდეთ საკმარისად დიდი სიჩქარე. ასე რომ, გარემო, სადაც დაიწყება ბირთვების შეერთება, უნდა იყოს საკმარისად ცხელი (120 მილიონ გრადუსზე მეტი ტემპერატურის მქონე). ბირთვების შეერთების რეაქცია მიმდინარეობს მაღალ ტემპერატურაზე. ამიტომ ამ რეაქციებს თერმობირთვული ეწოდება. თერმობირთვული რეაქციები მიმდინარეობს ვარსკვლავებზე, მათ შორის მზეზე. თერმობირთვული რეაქციებისას გამოყოფილი ენერგია არის ვარსკვლავების გამოსხივების წყარო. ძნელია მაღალი ტემპერატურის მქონე დამუხტული ნაწილაკების გაზის – პლაზმის შეზღუდულ მოცულობაში შეკავება (ცხელი გაზი ცდილობს გაფართოებას). ვარსკვლავებში ცხელ პლაზმას გარკვეულ მოცულობაში აკავებს ძლიერი გრავიტაციული ურთიერთქმედება. დედამიწაზე ცხელი პლაზმის გარკვეულ მოცულობაში შესაკავებლად გამოიყენება მაგნიტური ველი. ცხელმა პლაზმამ შეიძლება დააზიანოს ის ჭურჭელი, რომელშიც ის იქნება მოთავსებული. როგორც ვხედავთ, თერმობირთვული რეაქციის განსახორციელებლად საჭიროა დიდი ენერგიის დახარჯვა (პლაზმის გაცხელება, მისი შეკავება და შესაბამისი კონსტრუქციის აგება). ამიტომ თერმობირთვული რეაქციის ენერგიის გამოყენება ბირთვული ჯაჭვური რეაქციის ენერგიის გამოყენებასთან შედარებით ნაკლებად ეფექტურია. თერმობირთვული რეაქციების კვლევა მიმდინარეობს საფრანგეთის ქალაქ კადარაშში. პროექტში, რომელსაც ეწოდება ITER (International Thermonuclear Experimental Reactor), ჩრთულია ევროპის კავშირი, ინდოეთი, ჩინეთი, იაპონია, რუსეთი, სამხრეთ კორეა და აშშ. თერმობირთვულ რეაქციებში გამოიყენება წყალბადის იზოტოპები. ჯაჭვური რეაქციისგან განსხვავებით, თერმობირთვული რეაქციისას ენერგია უკონტროლოდ არ გამოყოფა, თუ რეაქტორს გარედან არ მიეწოდება ენერგია. თუ შეწყდება თერმობირთვული რეაქტორისთვის ენერგიის მიწოდება, პლაზმა დაიწყებს გაცივებას და თერმობირთვული რეაქციები შენელდება. ლოკალურად, სისტემის დაზიანების შემთხვევაში, საფრთხედ შეიძლება იქცეს ცხელი პლაზმა. სამეცნიერო კვლევით ცენტრებში მიმდინარეობს მუშაობა იმაზე, თუ როგორ მივიღოთ უსაფრთხო ენერგია ეფექტურად და იაფი, ადვილად მოსაპოვებელი საწვავის საშუალებით
1 2 3 4 5 კატეგორია: მეცნიერება \| ნანახია: 906 \| დაამატა: NuKKeR \| რეიტინგი: 0.0/0